Czynny żal: co to jest? Jak go skutecznie wyrazić?

Zapominalstwo, brak środków, zwykły błąd księgowy – to najczęstsze powody, dla których przedsiębiorcy mają zaległości finansowe w Urzędzie Skarbowym. Nieopłacenie podatku w terminie (lub niedopłata) uruchamia lawinę problemów. Wezwanie do złożenia wyjaśnień czy wszczęcie postępowania karnoskarbowego to nic przyjemnego. Czasami jednak można tego uniknąć wyrażając tzw. czynny żal. Na czym to właściwie polega? Wszystko wyjaśniamy w naszym poradniku.

Czym jest czynny żal?

Czynny żal to nic innego, jak dobrowolne przyznanie się przez podatnika (również przedsiębiorcę) do popełniania jakiegoś błędu, który mógłby zostać uznany za wykroczenie lub też przestępstwo skarbowe. Wyraża się go w celu uniknięcia wszczęcia postępowania karnoskarbowego przeciwko podatnikowi.

O czynnym żalu mówimy wtedy, gdy podatnik sam wykrył jakąś nieprawidłowość i dochował wszelkich starań, aby wyjaśnić swoją sprawę oraz uregulować należności względem Skarbu Państwa. Do takich sytuacji dochodzi relatywnie często, zwłaszcza wśród przedsiębiorców. Czasami podatnicy nie zdają sobie sprawy z tego, że postępują niezgodnie z prawem lub popełniają wykroczenie, a nawet przestępstwo, z powodu wystąpienia jakichś obiektywnych problemów.

Szczegółową definicję czynnego żalu znajdziemy w artykule 16 paragraf 1 Kodeksu karnego skarbowego. Czytamy w nim, że:

Nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu.

Z tego fragmentu można wysnuć wniosek, że czynny żal chroni przed konsekwencjami nawet wtedy, gdy przedsiębiorca świadomie brał udział w przestępstwie karnoskarbowym, ale w porę się opamiętał i np. postanowił wydać swoich wspólników. Ten zapis został stworzony szczególnie z myślą o uskutecznieniu walki z tzw. mafiami vatowskimi.

Kiedy można powołać się na czynny żal?

W zasadzie zawsze wtedy, gdy obawiamy się, że popełniony błąd może skutkować wszczęciem postępowania karnoskarbowego. Polscy przedsiębiorcy najczęściej wyrażają czynny żal z powodu:

• Spóźnienia się ze złożeniem deklaracji podatkowej, a tym samym opłaceniem podatku dochodowego i/lub VAT, CIT;
• Spóźnienia się ze złożeniem rocznej deklaracji podatkowej;
• Niedopłaty podatku;
• Nieprawidłowego wystawienia faktury VAT;
• Dokonania nienależnego odliczenia podatku (kreatywna księgowość);
• Niepoprawnego stosowania obniżonych stawek VAT;
• Nieujawnienia części dochodów z działalności gospodarczej (działanie w szarej strefie);

W każdym z takich przypadków czynny żal może, ale oczywiście nie musi pomóc w uniknięciu poważnych konsekwencji. Decyzję o tym, czy zaakceptować tłumaczenia przedsiębiorcy i – pisząc kolokwialnie – „odpuścić” mu podejmuje wyłącznie Naczelnik Urzędu Skarbowego właściwego ze względu na miejsce prowadzenia działalności gospodarczej.

Uwaga!

Warunkiem skuteczności czynnego żalu jest oczywiście jednoczesne uregulowanie wszystkich zaległości oraz naprawienie popełnionych błędów. Nie jest więc tak, że wyrażenie czynnego żalu zwalnia przedsiębiorcę z obowiązku np. opłacenia zaległego podatku.

Kiedy czynny żal nic nie da?

Przedsiębiorcy zbyt często wychodzą z założenia, że wystarczy tylko pokajać się przed Naczelnikiem Urzędu Skarbowego i można już zapomnieć o sprawie. W rzeczywistości każdy wyrażony na piśmie (to warunek konieczny) czynny żal jest rozpatrywany indywidualnie. Dobrowolne przyznanie się do błędu nie będzie skuteczne, jeśli organy skarbowe zdążyły już wszcząć postępowanie przeciwko przedsiębiorcy. Wówczas nie ma już sensu wyrażać czynnego żalu, bo to i tak nic nie da.

Czynny żal będzie nieskuteczny również wtedy, gdy:

• Organy skarbowe zebrały już dowody przeciwko przedsiębiorcy;
• Trwa postępowanie kontrolne w firmie;
• Przedsiębiorca stał na czele grupy przestępczej mającej na celu dokonywanie oszustw skarbowych lub też nakłaniał inne osoby do udziału w takiej grupie;

Jak wyrazić czynny żal?

Jak już wspomnieliśmy, wymaga to złożenia oficjalnego pisma o charakterze urzędowym, czyli zawierającego wszystkie dane podatnika, skierowanego do Naczelnika Urzędu Skarbowego właściwego ze względu na miejsce prowadzenia działalności gospodarczej. Pismo można wysłać pocztą lub złożyć osobiście.

Bardzo ważne jest, aby szczegółowo opisać w nim czyn zabroniony i okoliczności jego popełnienia, a także powołać się na obiektywne przyczyny – np. zator płatniczy, oszustwo pracownika, nierzetelność księgowego czy trudną sytuację rodzinną. Do pisma trzeba dodać załączniki, w tym w szczególności:

• Dowód uiszczenia zaległej płatności publicznoprawnej;
• Zaległe deklaracje podatkowe;

Nie obowiązują przy tym żadne terminy – czynny żal można wyrazić w dowolnym momencie, byle tylko zdążyć przed wszczęciem postępowania karnoskarbowego. Pozytywna decyzja Naczelnika US jest uzależniona przede wszystkim od tego, czy podatnik wcześniej miał nieposzlakowaną opinię (czyli nie dopuszczał się wykroczeń i nie toczyły się wobec niego żadne postępowania) oraz od skali postępku.